De huisvesting van arbeidsmigranten: wiens verantwoordelijkheid is dat?

Het is de rode draad in het nieuws: het coronavirus. Dat is in deze blog niet anders. Gedurende de coronacrisis is de kwetsbare positie van arbeidsmigranten sterker aan het licht gekomen. Niet alleen zorgen grote groepen arbeidsmigranten voor clusters met besmettingen, ook werden schendingen van de RIVM-richtlijnen op grote schaal aangetoond op de werk- en woonplekken van arbeidsmigranten. Het Aanjaagteam Bescherming Arbeidsmigranten heeft tweemaal een advies uitgebracht waarin zij het belang van adequate behandeling van arbeidsmigranten benadrukken. Hiervoor moet de kennis over de mogelijkheden op het gebied van huisvesting verbeteren. Want wie gaat daar eigenlijk over, de huisvesting van arbeidsmigranten?

Gemeente, provincies of toch de Rijksoverheid?

Als eerste is het van belang om de rollen van het Rijk, de provincie en gemeente goed van elkaar te onderscheiden.
  • De Rijksoverheid formuleert het landelijk kader, aan de hand waarvan provincies en gemeenten het lokale beleid opstellen. Daarnaast kan de Rijksoverheid zorgen voor aanvullende instrumenten of financiële ondersteuning.
  • De provincie stelt een structuurvisie op (onder de huidige wetgeving), met daarin het ruimtelijk beleid. Deze structuurvisies bieden de kaders voor het opstellen van het gemeentelijk beleid. Een dwingender instrument dat de provincie kan inzetten is het provinciaal inpassingsplan (een provinciaal bestemmingsplan). Onder de Omgevingswet kan de provincie een omgevingsvisie (opvolger van de structuurvisie), omgevingsverordening en een projectbesluit (opvolger van het provinciaal inpassingsplan) opstellen. Alle instrumenten van de provincie onder de Omgevingswet worden overzichtelijk weergegeven in deze blog. Provincies kunnen interbestuurlijk toezicht houden als gemeenten een wettelijke medebewindstaak niet uitvoeren. Ook kunnen ze ingrijpen als gemeenten besluiten nemen die in strijd zijn met het algemeen belang of recht. De provincie kan er dan voor kiezen om zelf de taak over te nemen, of het besluit in kwestie te blokkeren.
  • De gemeente stelt een beleidskader op waarin zij aangeeft wat geschikte locaties zijn voor huisvesting van arbeidsmigranten. Het is van belang dat gemeenten dit beleid helder formuleren in structuurvisie of een omgevingsvisie. Na inwerkingtreding van de Omgevingswet op 1 juli 2022 kan – of in sommige gevallen moet –  de gemeente een kerninstrument opstellen genaamd het ‘programma’. Dit programma moet een uitwerking van de omgevingsvisie bevatten, waarin helder geformuleerd wordt wat het beleidskader is voor de huisvesting van arbeidsmigranten. De gemeente is bovendien verantwoordelijk voor bouw- en woningtoezicht. Daarmee heeft zij de mogelijkheid handhavend op te treden bij gebreken of misstanden met betrekking tot huisvesting van arbeidsmigranten.

Handreiking huisvesting van arbeidsmigranten biedt houvast

In principe is het huisvesten van arbeidsmigranten een lokaal vraagstuk. Hierbij is het raadzaam dat gemeenten en regio’s het beleid afstemmen of gezamenlijk op te stellen om te voorkomen dat grote groepen arbeidsmigranten zich op één plek vestigen. Om te zorgen dat het beleid van gemeenten zo veel mogelijk op elkaar is afgestemd, is in opdracht van het Ministerie van Binnenlandse Zaken de Handreiking huisvesting van arbeidsmigranten opgesteld. Deze handreiking kan gemeenten helpen in de complexe materie rondom huisvesting en ruimtelijke ordening. Ter ondersteuning van gemeenten is er een stappenplan opgesteld voor de gemeentelijke visie en het beleid, die hieronder wordt besproken. Dit is geen directe verplichting aan gemeenten, maar dient enkel als richtlijn.

Beleidsvorming en locatiekeuze

 Voor de totstandkoming van een gemeentelijke visie en beleid, is het van belang dat gemeenten de huidige situatie goed analyseren. Denk bijvoorbeeld aan het aantal werkende arbeidsmigranten, aantal gehuisveste arbeidsmigranten en de locaties. Naast de h uidige situatie, dient de gemeente ook de ontwikkeling van de afgelopen tien jaar mee te nemen in de overwegingen. Hierdoor kan de gemeente beter een inschatting maken van de toekomstige situatie. Hoewel elke situatie maatwerk vereist, stelt de gemeente in het beleidskader randvoorwaarden op die voor de huisvesting van arbeidsmigranten gelden. Deze randvoorwaarden kunnen bijvoorbeeld gaan over de ligging ten opzichte van het stedelijk gebied of de maximale omvang van de locatie. Naast dit soort vereisten kan de gemeente ook zelf locaties aanwijzen of laten aandragen. Dit kan de gemeente doen door middel van een uitvraag aan de markt, of bijvoorbeeld zelf locaties te kiezen en verkennen. Elke keuze voor de locatie moet getoetst worden aan de algemene principes van een goede ruimtelijke ordening.

Vergeet vooral niet in het bestemmingsplan te kijken

 Gemeenteraden stellen bestemmingsplannen vast. Hierin staan regels opgenomen die gelden voor het gebied waarop het bestemmingsplan ziet. Denk hierbij aan bestemmingen als wonen, sport of recreatie. Van belang is dat de huisvesting van arbeidsmigranten ook mogelijk is gemaakt onder de bestemming ‘wonen’. Soms stelt de gemeenteraad extra eisen in het bestemmingsplan, wat de mogelijkheid beperkt om woningen aan arbeidsmigranten te verhuren. Zo kan de gemeenteraad in het bestemmingsplan de definitie van ‘wonen’ koppelen aan een ‘woning’ en ‘bewoning door één huishouden’. De Afdeling bestuursrechtspraak (hierna: Afdeling) heeft in deze uitspraak van 23 januari 2019 nogmaals de betekenis van deze begrippen uiteengezet. Het gebruik van de term ‘huishouden’ sluit het verstrekken van logies of het verhuizen van woningen aan arbeidsmigranten uit. Het gaat daarbij namelijk om het wel of niet aanwezig zijn van een samenlevingsverband tussen de bewoners van de woning. Dit verband ontbreekt bij arbeidsmigranten. Maar let op: in het bestemmingsplan mogen wel regels staan over het maximaal aantal bewoners per huishouden, maar niet over de afkomst van de bewoners. Het aantal bewoners per huishouden is namelijk ruimtelijk relevant. De afkomst van deze bewoners niet. Dit heeft de Afdeling in deze uitspraak van 8 januari 2020 nogmaals bevestigd. Een bestemmingsplan mag namelijk geen regels bevatten die personen buiten bepaalde doelgroepen uitsluit van het gebruik van woningen. Dit zou leiden tot een niet ruimtelijk relevant onderscheid. Indien de situatie van huisvesting van arbeidsmigranten wél past binnen een bestemming, dan voorziet het bestemmingsplan in de functies ‘logies’ of ‘kamerverhuur’. Dit kan bijvoorbeeld ook om studentenhuizen gaan.

Gemeente is eindverantwoordelijk

De handreiking is in het leven geroepen om houvast te bieden voor gemeentelijk beleid. Dit beleid is namelijk het voornaamste uitgangspunt bij het plaatsen of toebedelen van locaties voor de huisvesting aan arbeidsmigranten. De gemeenten kunnen het stappenplan, dat uitgewerkt is in de handreiking, als richtlijn gebruiken. Aan de hand van deze richtlijnen wordt het beleid opgesteld, om regionaal zo veel mogelijk raakvlakken te creëren. Zo biedt elke gemeente dezelfde mogelijkheden en kansen aan arbeidsmigranten. Helemaal na de verontrustende rapporten en adviezen, is deze handreiking een belangrijk handvat voor een maatschappelijk probleem. Meer vragen over de handreiking, of over andere informatie benoemd in deze blog? Neem gerust contact met ons op!

Interessant artikel?

Deel op facebook
Deel op Twitter
Deel op Linkdin
Deel via mail

Gerelateerde berichten

Catch Legal