De Omgevingswet voor dummies!

Op 1 februari 2022 heeft de Minister voor Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening de invoering van de Omgevingswet voor de vijfde keer uitgesteld. Dit maakte hij bekend in een brief aan de Eerste Kamer. Later die maand wierp de minister een nieuwe datum voor de inwerkingtreding op in een Kamerbrief: 1 januari 2023. Dit geeft nóg meer ruimte om ons voor te bereiden op een van de grootste wetwijzigingen sinds de laatste aanpassing van de Grondwet. Er is in de tussentijd namelijk al zo veel berichtgeving geweest over deze wet, dat een overzicht van alle veranderingen wenselijk is. Daarvoor dient deze blog! Hieronder zetten we de belangrijkste materie van de Omgevingswet op een rij. 

Even herhalen, wat is de Omgevingswet?

Het huidige omgevingsrecht is versnipperd over meerdere regelgevingen en omvat momenteel 26 afzonderlijke wetten. Dit moet eenvoudiger en efficiënter, daartoe dient de invoering van de Omgevingswet. Deze wet is in het leven geroepen om al deze wetten overzichtelijk te bundelen in één wet. Daarnaast biedt het een mogelijkheid om verschillende onderwerpen beter op elkaar af te stemmen. Dit noemen we ook wel integrale afweging. Er zijn wetten die geheel of grotendeels opgaan in de Omgevingswet. Ter illustratie: de Crisis- en herstelwet gaat geheel op in de Omgevingswet, maar de Wet milieubeheer gaat enkel op sommige onderdelen over. De Omgevingswet beoogt dus een overzichtelijk stelsel te vormen die alle wetten en regels op het gebied van de fysieke leefomgeving bundelt. Op zoek naar een handig overzicht? Bekijk onze Omgevingswet in Beeld pagina!

Omgevingswet uitgesteld

In 2011 is het initiatief genomen om het omgevingsrecht te herzien. In 2016 heeft de Eerste Kamer ingestemd met de Omgevingswet, waarna er vele jaren volgden met aanvullingswetten en regelingen. De inwerkingtreding stond origineel gepland in 2018 (!), is uitgesteld van 2019 naar 2021 en is in februari 2022 wederom uitgesteld tot 1 januari 2023. Na enkele tegenslagen bij het Digitaal Stelsel Omgevingswet en vertraging vanwege de Covid-19 pandemie, is de inwerkingtreding ditmaal uitgesteld vanwege onzekerheden bij het plansoftware.  

Wat zijn de kerninstrumenten van de Omgevingswet? 

De Omgevingswet omvat een aantal kerninstrumenten om de leefomgeving te benutten en te beschermen. Hieronder volgen de kerninstrumenten van de Omgevingswet. U kunt onderstaande kerninstrumenten ook overzichtelijk terugvinden op onze expertisepagina Omgevingswet! 
De omgevingsvisie 
De omgevingsvisie is  een samenhangend, strategisch plan voor de leefomgeving. De omgevingsvisie bevat een langetermijnvisie voor de fysieke leefomgeving. Zowel het Rijk,  de provincies als de gemeenten moeten elk één omgevingsvisie vaststellen voor hun grondgebied. In het huidige systeem kennen we hiervoor het instrument structuurvisie. 
Algemene maatregelen van bestuur
Voor sommige onderwerpen kan het toch wenselijker zijn om nationale regelgeving op te stellen ter bescherming van de leefomgeving. Dit gebeurt met algemeen geldende rijksregels. Het kan echter voorkomen dat deze regels niet op specifieke situaties van toepassing zijn, waardoor de wet een aantal instrumenten bevat die de flexibiliteit van algemene regels vergroot. Vandaar dat deze regels zo algemeen mogelijk opgesteld zijn. We noemen dit algemene rijksregels voor activiteiten. Voorbeelden van bekende rijksregels zijn het Besluit bouwwerken leefomgeving (opvolger van het Bouwbesluit) of het Besluit kwaliteit leefomgeving.  
Decentrale regelgeving 
Bij het opstellen van de Omgevingswet is veel aandacht besteed aan flexibiliteit. Wat namelijk een geschikte norm kan zijn voor een grote stad, hoeft niet wenselijk te zijn voor een kleine gemeente. Denk bijvoorbeeld aan de mate waarin geluid van horecabedrijven acceptabel wordt geacht. Vandaar dat er veel ruimte is overgelaten aan de provinciale en gemeentelijke besturen om regionaal en lokaal maatwerk te treffen. Decentrale overheden moeten al hun regels over de leefomgeving bijeenbrengen in één gebiedsdekkende regeling. Voor de gemeenten is dit het omgevingsplan. Deze vervangt het geldende bestemmingsplan en de beheersverordening uit de Wet ruimtelijke ordening. De waterschappen moeten alles verwerken in de waterschapsverordening en de provincies in de omgevingsverordening.  
Het projectbesluit  
De Omgevingswet biedt ook een procedure voor besluitvorming over complexe projecten die volgen uit de verantwoordelijkheid van het Rijk, provincies of waterschappen. Dit noemen we het projectbesluit. Makkelijk gezegd: het is een soort wijziging van het omgevingsplan, maar dan niet vastgesteld door de gemeenteraad. Het projectbesluit is onder meer de opvolger van het Tracébesluit, provinciaal inpassingsplan en het projectplan. 
Het programma 
Een ander belangrijk instrument is een programma. Een programma bevat concrete maatregelen voor bescherming, beheer, gebruik en ontwikkeling van de leefomgeving. Deze maatregelen dienen als hulpmiddel om de omgevingswaarden (denk aan luchtkwaliteitsnormen) of doelen voor de leefomgeving te halen. Deze maatregelen zijn breed: het kunnen financiële instrumenten zijn of communicatiemiddelen. Er zijn vier verschillende soorten programma’s, waarvan er twee soorten verplicht zijn. Dit zijn de verplichte programma’s volgend uit Europese richtlijnen en verplichte programma’s bij het overschrijden van een omgevingswaarde. De optionele programma’s zijn de programmatische aanpak en het vrijwillige programma.   
Omgevingsvergunning
Net zoals in de huidige regelgeving komt ook onder de Omgevingswet het instrument van de omgevingsvergunning terug. Hoewel met inwerkingtreding van de Omgevingswet wordt beoogd om zo veel mogelijk activiteiten via algemene regels te reguleren, is de omgevingsvergunning hier een uitzondering op. Een omgevingsvergunning geeft toestemming om bepaalde activiteiten uit te voeren binnen de fysieke leefomgeving, na een toets van het bevoegd gezag. Het nieuwe stelsel beoogt vergunningprocedures te versimpelen en te verkorten in tijdsduur. De initiatiefnemers kunnen via één aanvraag bij één loket duidelijkheid krijgen over de activiteiten die zij voor ogen hebben. Dit loket heet het Digitaal Stelsel Omgevingswet.

Wat is het Digitaal Stelsel Omgevingswet?

De Omgevingswet bundelt wetgeving en regels voor de fysieke leefomgeving. Het Digitaal Stelsel Omgevingswet (vanaf hier: DSO) biedt hiervoor de digitale ondersteuning. Eén van de onderdelen van het DSO is het Omgevingsloket. Dit is een digitaal loket waarin burgers eenvoudig kunnen zien welke regelgeving op een bepaalde locatie van toepassing is. Verder kunnen burgers via dit loket vergunningen aanvragen, meldingen doen, geldende regelgeving opzoeken en informatie vinden over kwaliteit van de leefomgeving. Het DSO vervangt de bestaande loketten ruimtelijkeplannen.nl, Omgevingsloket online en Activiteitenbesluit Internet Module (AIM). Het biedt dus één online platform waarop de belangrijkste regelgeving te raadplegen is.  Het DSO klinkt zowaar perfect, maar de praktijk lijkt weerbarstiger. Wederom is de inwerkingtreding van de Omgevingswet uitgesteld vanwege gebreken die zijn aangetroffen binnen het DSO. Hoewel de vergunningverlening nu naar behoren functioneert, zijn er problemen in de software die gebruikt wordt bij het publiceren van de omgevingsplannen. Dat het een complex systeem is, toont zich ook in de moeilijkheden die telkens opspelen. 

Overgangsrecht

Vanwege de omvang en opgave van de Omgevingswet, is het niet mogelijk om deze in één keer te implementeren in de praktijk. Hier is een overgangstermijn voor opgenomen. Gemeenten moeten namelijk bestemmingsplannen omzetten naar omgevingsplannen, met nieuwe wettelijke vereisten om aan te voldoen. Om hiervoor ruimte te bieden is de Invoeringswet in 2020 gepubliceerd. Deze invoeringswet regelt het overgangsrecht van de bestaande wet- en regelgeving naar het nieuwe stelsel. Hiermee beoogt de overheid helderheid te geven over de rechtsgeldigheid van besluiten onder het oude recht. De Invoeringswet biedt gemeenten ook de mogelijkheid om de Omgevingswet verantwoord te laten intreden. Uiterlijk 2024 moeten gemeenten een omgevingsvisie  hebben opgesteld en uiterlijk 1 januari 2030 moeten gemeenten beschikken over een (rechtsgeldig) omgevingsplan.  

Wat is de eerstvolgende haalbare datum? 

De beoogde datum van inwerkingtreding is 1 januari 2023. Er zullen vele wetten opgaan in de Omgevingswet. De Omgevingswet is ingericht om efficiënt en overzichtelijk de regelgeving aan te bieden en procedures te vereenvoudigen. Het concept van overzichtelijkheid is een geruststellend idee. Hierbij moet de kanttekening gemaakt worden dat de voorbereiding nu al enkele jaren duurt, waarbij er momenteel nog steeds onduidelijkheid heerst, over onder andere het DSO. Daarnaast is ook al gebleken dat niet alle systemen foutloos kunnen opereren. Houd de site van Catch Legal in de gaten voor de actuele ontwikkelingen.  Heeft u nog vragen over de Omgevingswet? Twijfel niet om contact op te nemen met onze juristen, zij helpen u graag!
Marit van den Wittenboer
Auteur | mvandenwittenboer@catchlegal.nl

Interessant artikel?

Share on facebook
Deel op facebook
Share on twitter
Deel op Twitter
Share on linkedin
Deel op Linkdin
Share on email
Deel via mail

Gerelateerde berichten

De Wet open overheid is jarig, reden voor een feestje?

Op 1 mei 2023 was de Wet open overheid 1 jaar oud. In deze blog bespreken we de voorlopige opbrengst in de rechtspraak. We kijken hoe rechters omgaan met deze nieuwe wet aan de hand van een aantal uitspraken. Worden de hoge ambities van meer transparantie waargemaakt? Je leest het in deze blog.

Lees meer...
Catch Legal