De energietransitie kent veel uitdagingen. Bestaande bedrijven moeten overstappen naar duurzame energie, terwijl het elektriciteitsnet op veel plekken zijn capaciteit bereikt. Dit leidt naast inhoudelijke uitdagingen ook tot juridische vraagstukken. Vragen als: wanneer wordt iets als nutsvoorziening aangemerkt? En: bieden omgevingsplannen voldoende bouwmogelijkheden voor nieuwe vormen van energieopwekking? Dus ondernemers en gemeenteambtenaren: wees alert! In deze blog benoemen wij enkele aandachtspunten voor ruimtelijke plannen.
Is een inkoopstation een nutsvoorziening?
In de uitspraak van 16 juni 2022 (ECLI:NL:RBNNE:2022:2098) oordeelt de rechtbank Noord-Nederland dat een inkoopstation ten behoeve van een specifiek bedrijf, niet voldoet aan de definitie van een nutsvoorziening. Eiser was voornemens om een inkoopstation te realiseren om stroom te ontvangen van een zonnepark. Volgens eiser betrof het een nutsvoorziening, en die was op grond van het bestemmingsplan toegestaan.
Definitie nutsvoorziening ontbrak
Maar omdat het bestemmingsplan geen definitie bevat van een nutsvoorziening, moest (zoals volgt uit vaste rechtspraak) aansluiting worden gezocht bij de invulling van het begrip nutsvoorziening in het Van Dale Groot woordenboek. Deze definitie luidt volgens de rechtbank: voorziening voor elektriciteit die het publiek ten dienste staat. De rechtbank oordeelde dat het inkoopstation alleen voor het bedrijf werd gebruikt en dus niet ten dienste staat van het publiek. Het inkoopstation was dus in strijd met het bestemmingsplan. Daarmee kreeg de gemeente beoordelingsvrijheid bij het bepalen of het bouwwerk op die locatie wenselijk was. De gemeente vond van niet en mocht de omgevingsvergunning volgens de rechtbank weigeren.
Deze batterij paste wél in het bestemmingsplan
De rechtbank Midden-Nederland deed op 24 april 2025 (ECLI:NL:RBMNE:2025:1953) een vergelijkbare uitspraak, maar met een andere uitkomst. In deze zaak ging het niet om een inkoopstation, maar om een battery energy storage system (BESS). De BESS slaat energie op als het elektriciteitsnet overbelast raakt en levert juist energie aan het elektriciteitsnet als er (meer) vraag is. Ook in deze zaak waren nutsvoorzieningen op de locatie toegestaan en bevatte het bestemmingsplan geen definitie hiervan. De rechtbank keek ook hier naar het woordenboek en naar het algemeen gangbare spraakgebruik. Hierbij overweegt de rechtbank dat er momenteel grote veranderingen gaande zijn op het gebied van de energietransitie, vanwege de klimaatontwikkelingen.
Nieuwe energie, nieuwe definitie
De capaciteit op het elektriciteitsnet is schaars en er zijn steeds meer initiatieven die hierop inspelen. De begrippen met betrekking tot het elektriciteitsnet en nutsvoorzieningen hebben daardoor een andere inkleuring gekregen, waardoor de rechtbank van oordeel is dat de BESS onder de definitie van een nutsvoorziening valt.
Ruimer begrip ‘nutsvoorziening’ een positieve stap
De grote uitdagingen waar we voor staan vragen om proactief handelen en creativiteit bij het opstellen en toetsen van ruimtelijke plannen. Ons advies: bied bij het opstellen van ruimtelijke plannen ook ruimte voor installaties die voor een specifiek bedrijf worden gebruikt of zich op het snijvlak bevinden tussen privaat en openbaar nut. Het is zonde als een ruimtelijk plan bij voorbaat een beperking oplevert in de energietransitie.
De uitspraak van de rechtbank Midden-Nederland van 24 april 2025 is wat ons betreft een positieve stap. Met deze uitspraak in het achterhoofd kunnen plantoetsers het begrip ‘nutsvoorziening’ ruimer opvatten om zo installaties toe te staan die een positieve bijdrage leveren in de energietransitie. Ook een private voorziening kan zomaar bijdragen aan het openbare nut.
Wat doet u liever? Wachten tot de rechter het zegt, of vooraf strategisch plannen? Wij kiezen voor het laatste. Heeft u plannen met energieopslag of opwekking? Wij kijken met u naar de juridische speelruimte. Daar krijgen wij energie van!
