De (decentrale) overheid neemt soms besluiten of verricht feitelijke handelingen die op grond van de wet gewoon zijn toegestaan, maar waardoor een burger of bedrijf toch nadeel ondervindt. Dit nadeel is vaak het gevolg van de vaststelling van een nieuw bestemmingsplan, het nemen van verkeersmaatregelen zoals het afsluiten van een brug, of de ontwikkeling van grote infrastructurele projecten. In bepaalde gevallen kan een verzoek om nadeelcompensatie ervoor zorgen dat de overheid een tegemoetkoming in de geleden schade moet bieden. Aan de hand van een uitspraak van de Rechtbank Amsterdam van 12 mei jl. wordt toegelicht welke vereisten worden gesteld aan een verzoek om nadeelcompensatie. In deze blog staat de volgende vraag in het bijzonder centraal: Wat is de speciale last en wanneer wordt aan dit vereiste voldaan?
Nadeelcompensatie in vogelvlucht
Nadeelcompensatie wordt op basis van het beginsel van de gelijkheid voor openbare lasten (ook wel: het égalitébeginsel) toegekend. Een bestuursorgaan is volgens dit beginsel gehouden tot vergoeding van onevenredige, buiten het normaal maatschappelijk risico vallende en op een beperkte groep burgers rustende, schade die het gevolg is van rechtmatige overheidshandelingen. Een voorbeeld hiervan is het rechtmatig (laten) openbreken van straten om de wegen te moderniseren. Winkels die daardoor tijdelijk ontoegankelijk worden, kunnen dan geconfronteerd worden met schade in de vorm van een lagere omzet.
Een succesvol verzoek om nadeelcompensatie voldoet volgens het égalitébeginsel aan de volgende vereisten:
- Er is schade geleden;
- Er bestaat een causaal verband tussen de geleden schade en het besluit of de handeling van de overheid;
- De schade was niet voorzienbaar;
- De benadeelde heeft zich voldoende ingespannen om de schade te voorkomen of te beperken;
- Er is sprake van een abnormale last;
- Er is sprake van een speciale last.
Het al eerder genoemde normaal maatschappelijk risico houdt verband met het vereiste van een abnormale last. Iemand die deel uitmaakt van de maatschappij wordt nou eenmaal geconfronteerd met feitelijke of juridische veranderingen. In principe draagt deze persoon of dit bedrijf dan ook het risico dat aan deze veranderingen nadelige gevolgen verbonden zijn. Alleen de schade die boven het normaal maatschappelijk risico uitstijgt, komt voor vergoeding in aanmerking.
In deze blog ligt de focus echter niet op de abnormale, maar op de speciale last. Volgens dit vereiste moet de overheidsmaatregel een beperkte groep burgers of bedrijven in het bijzonder belasten en dient de daaruit voortkomende schade onevenredig te zijn in vergelijking met andere burgers of bedrijven. De groep andere burgers of bedrijven heet de referentiegroep, die wordt gevormd door degenen op wie de schadeveroorzakende maatregel van toepassing is. Alleen binnen die referentiegroep kan men onevenredig getroffen zijn.
De Rechtbank Amsterdam toont in de uitspraak van 12 mei 2021 duidelijk aan wat de speciale last precies inhoudt.
Wat zijn de feiten van de zaak?
In 2016 wees de burgemeester van de gemeente Amsterdam op grond van de Algemene Plaatselijke Verordening het centrum van Amsterdam aan als gebied waarin het verboden is zich met een groepsfiets te bevinden (hierna: het aanwijzingsbesluit). Onder de term groepsfiets valt ook de bierfiets.
Een bedrijf dat zich volledig heeft gericht op de exploitatie van bierfietsen in het centrum van Amsterdam dient naar aanleiding van het aanwijzingsbesluit een verzoek om nadeelcompensatie in bij de gemeente. De burgemeester wijst het verzoek onder verwijzing naar het advies van De Stedelijke Adviescommissie Algemene Nadeelcompensatie vervolgens af en verklaart het bezwaar tegen de afwijzing ongegrond. De schade die het gevolg is van het aanwijzingsbesluit valt volgens de burgemeester namelijk binnen het normaal maatschappelijk risico van het bedrijf (abnormale last) en daarnaast is er geen sprake van een speciale last.
Omdat de bierfietsexploitant het oneens is met het besluit op bezwaar van de burgemeester, gaat hij in beroep bij de rechtbank.
Hoe oordeelt de rechtbank?
In de uitspraak bespreekt de rechtbank het vereiste van de speciale last. Allereerst stelt zij vast welke burgers of instellingen de referentiegroep vormen. De rechtbank overweegt dat alle exploitanten van groepsfietsen in het centrum van Amsterdam, dus ook de bierfietsexploitant, zijn getroffen door het ingestelde verbod op groepsfietsen. Naast bierfietsen vallen kortom ook andere fietsen waarop meerdere personen tegelijk kunnen plaatsnemen – bijvoorbeeld prosecco- en conferentiefietsen – onder het aanwijzingsbesluit.
De toeristenbranche en exploitanten van borrelboten worden niet getroffen door het verbod en maken daarom geen onderdeel uit van de referentiegroep. Dat de bierfietsexploitant harder wordt geraakt dan deze twee groepen is volgens de rechtbank dus niet relevant voor de beoordeling van de speciale last.
Naar het oordeel van de rechtbank heeft de burgemeester terecht de exploitanten die ook geconfronteerd zijn met het verbod op groepsfietsen in het centrum van Amsterdam als referentiegroep genomen. Het is de bierexploitant niet gelukt om aan te tonen dat hij ten opzichte van de andere groepsfietsexploitanten in het bijzonder hard wordt getroffen.
De rechtbank concludeert daarom tot slot dat de burgemeester het verzoek om nadeelcompensatie van de bierexploitant heeft mogen afwijzen.
Wat is de relevantie voor de praktijk?
In deze uitspraak van de Rechtbank Amsterdam wordt een van de vereisten voor een succesvol verzoek om nadeelcompensatie opgehelderd, namelijk de speciale last. In de praktijk is het belangrijk om de referentiegroep correct vast te stellen, om vervolgens te kunnen bepalen of verzoeker aan de eis van de speciale last voldoet. De rechtbank benadrukt dat de referentiegroep bestaat uit exploitanten die daadwerkelijk worden getroffen door het besluit of de maatregel van de overheid. Wanneer de verzoeker om nadeelcompensatie binnen deze referentiegroep onevenredig wordt benadeeld, is aan het vereiste van de speciale last voldaan.
Catch Legal helpt u graag bij het opstellen van een verzoek om nadeelcompensatie. Daarbij nemen wij deze rechtspraak op het gebied van de speciale last, en ook de kennis en informatie over de andere vereisten, uiteraard mee.
Catch Legal, Laura Verhees
Heeft u vragen overgehouden na het lezen van deze blog? Neem dan gerust contact met ons op.
