Het vergroenen en ‘rainproof’ maken van stedelijke gebieden, bouwen met duurzame, gerecyclede of zelfs biologisch afbreekbare materialen en andere maatregelen die zien op duurzaamheid en klimaatadaptatie: de toepassing van deze maatregelen in gebiedsontwikkeling neemt flink toe. En dat is hard nodig. De gevolgen van klimaatverandering worden steeds tastbaarder. Extreme weersomstandigheden, wateroverlast en hittestress zijn voor iedereen merkbaar. Actie is nodig, dat is duidelijk.
Wij zien dan ook kansen voor meer doelgerichte duurzame gebiedsontwikkeling! In onze blogreeks verkennen wij de mogelijkheden.
Nieuw én omvangrijk terrein
Menig burger, bedrijf en overheid ziet de noodzaak om maatregelen te treffen. Tot nu toe lijkt de klimaatopgave voor veel partijen nogal groot. De noodzaak om ons aan te passen is voelbaar maar de uitwerking ervan is een uitdaging. Dit is goed te verklaren aan de hand van juridische, praktische, maatschappelijke en financiële redenen. De overvloed aan mogelijkheden met deze nieuwe thema’s gecombineerd met een ingewikkeld en omvangrijk omgevingsrecht zorgt voor terughoudendheid bij overheden om directe maatregelen voor te schrijven.
Als omgevingsrechtjuristen werken wij met zowel overheden als bedrijven aan project- en gebiedsontwikkeling. In de afgelopen jaren hebben wij ervaren wat gemeenten en andere organisaties doen om de schaarse ruimte die we hebben zo duurzaam mogelijk in te richten en te gebruiken. We zien daarbij dat gebiedsontwikkeling mogelijkheden biedt. Ondernemers krijgen de kans om te investeren in duurzame projecten. En overheden kunnen in een vroeg stadium maatregelen voorschrijven die de gevolgen van klimaatverandering verminderen. Ook wel bekend als ‘klimaatadaptatiemaatregelen’.
Duurzaamheidseisen en klimaatadaptatie spelen nu en in de toekomst een steeds belangrijkere rol. Maar hoe gaan we er concreet mee aan de slag?
Themablogs over duurzame gebiedsontwikkeling en klimaatadaptatie
De klimaatopgave is een uitdaging. Maar wat ons betreft zit in elke uitdaging ook een kans om ambities tot uiting te laten komen. Duurzame gebiedsontwikkeling en klimaatadaptatie zijn bij uitstek thema’s waarbij technische, organisatorische en juridische aspecten van een project samenkomen, en waarbij de grenzen van deze expertises worden verlegd.
De mate waarin tot nu toe klimaatadaptatie wordt geregeld vraagt om meer onderzoek naar hoe op juridisch vlak kan worden bevorderd maar ook kan worden verplicht dat concrete klimaatadaptatiemaatregelen worden getroffen. Het huidige en toekomstige omgevingsrecht biedt handvatten voor klimaatmaatregelen en regels die duurzame gebiedsontwikkeling stimuleren: Wij zien kansen!
Daarom hebben wij besloten om onze kennis in een klimaatblogreeks te vatten. In de komende blogs maken we klimaatadaptatie en duurzame gebiedsontwikkeling concreet aan de hand van verschillende thema’s. We zetten uiteen op welke manier regels kunnen worden gesteld. Daarbij kijken we zo veel mogelijk naar praktijkvoorbeelden uit verschillende gemeenten in Nederland.
Maar wat is klimaatadaptatie eigenlijk?
Wij richten ons in deze blogreeks voornamelijk op de klimaatadaptatiemaatregelen in het omgevingsrecht. Klimaatadaptatie ziet op het verminderen van de kwetsbaarheid van de fysieke leefomgeving voor de nadelige gevolgen die klimaatverandering met zich mee kan brengen zoals wateroverlast, hittestress en droogte. Een voorbeeld: door voldoende groen in een gebied te realiseren wordt de temperatuur in het gebied, en daarmee de hittestress, beperkt. Niet de oorzaak van klimaatverandering wordt verminderd, maar het effect ervan wel.
In deze blogreeks verstaan wij verder onder klimaatadaptatiemaatregelen, maatregelen die zien op de praktische uitvoering van klimaatbeleid in de gebouwde omgeving. Denk daarbij bijvoorbeeld aan het plaatsen van regentonnen bij gebouwen, de realisatie van groene daken, het gebruiken van groene erfafscheidingen of de ontstening van tuinen. Ook kan worden gedacht aan groenvoorzieningen in stedelijk gebied, het creëren van meer schaduwmogelijkheden en het zorgen voor alternatieve afwateringssystemen.
Nationaal klimaatbeleid
Klimaatadaptatiemaatregelen beginnen bij het nationale klimaatbeleid. De Rijksoverheid heeft het beleid om klimaatdoelen te bereiken in verschillende documenten vastgelegd. De ‘Nationale Adaptatie Strategie 2016’ (NAS) is daar een voorbeeld van. Deze strategie geeft een overzicht van de belangrijkste klimaatrisico’s, zoals hittestress, oogstschade, een minder veerkrachtige natuur en gezondheidsverlies. Op basis daarvan zijn de speerpunten van de NAS bepaald in het ‘Uitvoeringsprogramma 2018-2019’. Daarnaast is het ‘Deltaplan Ruimtelijke Adaptatie (2018)’ (DRA) opgesteld door gemeenten, waterschappen, provincies en het Rijk om Nederland klimaat- en waterbestendig in te richten. Het DRA versnelt de aanpak van de belangrijkste klimaatrisico’s. De genoemde documenten geven duidelijke sturing aan het landelijk klimaatbeleid en formuleren concrete klimaatadaptatiestrategieën. Ten slotte schetst de ‘Nationale Omgevingsvisie’ (laatste versie: september 2020) een toekomstbeleid dat klimaatadaptatie en duurzaamheid voorschrijft in de fysieke leefomgeving.
Klimaatbeleid bij lagere overheden
De verantwoordelijkheid voor het daadwerkelijk treffen van maatregelen voor de fysieke leefomgeving ligt in toenemende mate bij lagere overheden. Dat is nu al het geval en dat wordt met de komst van de Omgevingswet versterkt. Dat betekent dat vooral gemeenten de verantwoordelijkheid hebben voor het concretiseren van maatregelen die zien op klimaatadaptatie en duurzaamheid.
In Omgevingsvisies van verschillende provincies en gemeenten zien we dat klimaat- en duurzaamheidsambities een belangrijke positie innemen. In de Omgevingsvisie NH2050 hebben de Provinciale Staten van Noord-Holland randvoorwaarden geformuleerd over hoe om te gaan met klimaatverandering. Deze randvoorwaarden krijgen vorm in de Omgevingsverordening Noord-Holland 2020 waarin voor ruimtelijke plannen een motiveringsplicht is opgenomen om de mogelijke gevolgen voor klimaatrisico’s van een plan of project te omschrijven.
Op lokaal niveau zien we dat veel gemeenten al bezig zijn met het formuleren van ambities binnen thema’s zoals klimaat en duurzaamheid. Bij sommige structuurvisies worden zogenaamde hittestresskaarten gevoegd, zoals bij de Structuurvisie van de Gemeente Haarlem ‘Haarlem 2040: Groen en bereikbaar’. Ook zien we dat verschillende gemeenten zoals de gemeente Amstelveen met een ‘Klimaat Actieplan’ komen waarin heldere doelen, plannen en verwachtingen staan geformuleerd. Tot slot noemen we nog de gemeente Amsterdam die in februari 2020 de ‘Strategie Klimaatadaptatie Amsterdam’ heeft gelanceerd. Hierin worden ook aspecten zoals integratie, kennisdeling en onderzoek als belangrijke onderdelen van de uitvoeringsstrategie benoemd. Kortom, deze beleidsdocumenten laten zien dat gemeenten veel ambities hebben op het gebied van duurzame gebiedsontwikkeling.
De aftrap!
Het beleid is er, nu de uitvoering nog. In de komende blogs laten wij zien hoe partijen (en daarmee doelen we op zowel overheden als particulieren en bedrijven) duurzame gebiedsontwikkeling en duurzaam ondernemerschap kunnen bereiken. Wij bieden daarbij de praktische handvatten die helpen om klimaatambities om te zetten in concrete maatregelen.
Welkom bij de klimaatblogreeks van Catch Legal!
Catch Legal, Merel Brinkman en Annick van der Harten
Heeft u vragen overgehouden na het lezen van deze blog of heeft u een andere bestuursrechtelijke vraag? Neem gerust contact met ons op.
