Samen met gemeenten en het Rijk zorgen provincies voor een goede ruimtelijke ordening in Nederland. De provincie bepaalt bijvoorbeeld of steden en dorpen kunnen uitbreiden en waar bedrijventerreinen mogen worden aangelegd. Ook wijst de provincie locaties aan voor wegen, spoorwegen, industriegebieden, agrarische gebieden, natuurgebieden en recreatieve voorzieningen. Dit doen de provincies onder meer in verordeningen en structuurvisies. De manier van werken van de provincie zal veranderen door de Omgevingswet. Provincies zijn al druk bezig zich voor te bereiden op de komst van de Omgevingswet en experimenteren met de nieuwe instrumenten die deze wet biedt. In deze blog wordt stilgestaan bij vier belangrijke instrumenten die de provincie tot haar beschikking heeft. Daarbij zal de provincie Noord-Holland, die in oktober een nieuwe omgevingsverordening heeft vastgesteld, gebruikt worden als voorbeeld.
De Omgevingswet in zicht
Op 1 januari 2022 treedt de Omgevingswet in werking. Onder de Omgevingswet zal de provincie niet langer werken aan een goede ruimtelijke ordening maar aan het bereiken en in stand houden van een veilige en gezonde leefomgeving en een goede omgevingskwaliteit voor inwoners en het doelmatig beheren, gebruiken en ontwikkelen van de fysieke leefomgeving ter vervulling van maatschappelijke behoeften. Vanwege deze bredere opvatting van onze omgeving is het noodzakelijk dat de instrumenten die de provincie ter beschikking heeft ook wijzigen en verbreden. In het vervolg van deze blog zal achtereenvolgens worden stilgestaan bij de omgevingsverordening, de omgevingsvisies, programma’s en het projectbesluit. Daarna zullen enkele andere instrumenten die de provincie tot haar beschikking heeft kort worden toegelicht.
Van Provinciale Ruimtelijke Verordening naar Omgevingsverordening
Het belangrijkste instrument dat provincies tot hun beschikking hebben is de omgevingsverordening. Onder de Omgevingswet moet elke provincie verplicht één omgevingsverordening vaststellen die bestaande verordeningen (denk bijvoorbeeld aan de milieuverordening, de ontgrondingenverordening of de provinciale ruimtelijke verordening) samenvoegt en vervangt.
Een omgevingsverordening bevat verschillende soorten regels. In de omgevingsverordening staan bijvoorbeeld regels die activiteiten van burgers en bedrijven reguleren, maar ook regels die niet rechtstreeks gericht zijn tot burgers en bedrijven, zoals omgevingswaarden waarmee de provincie de kwaliteit kan vastleggen die ze voor de fysieke leefomgeving wil bereiken. De provincie kan daarnaast ook instructieregels opnemen in de omgevingsverordening over bijvoorbeeld de inhoud en motivering van een omgevingsplan van de gemeente. Het omgevingsplan van de gemeente dient vervolgens in overeenstemming te zijn met de door de provincie gegeven instructieregels.
De provincie Noord-Holland heeft op 22 oktober 2020 de Omgevingsverordening NH2020 vastgesteld. In deze nieuwe omgevingsverordening worden 21 verschillende verordeningen samengevoegd tot één integrale omgevingsverordening voor de provincie Noord-Holland. De provincie maakt hiermee vast een opstapje richting de Omgevingswet die in 2021 in werking zal treden. Voor een nadere beschouwing van de inhoud van de Omgevingsverordening NH2020 kunt u onze blog ‘Lokaal wat kan, regionaal wat moet: de ontwerp-omgevingsverordening van de provincie Noord-Holland’ raadplegen.
Van Structuurvisies naar Omgevingsvisie
Het tweede instrument dat de provincie gebruikt om de doelen van de Omgevingswet te bereiken is de omgevingsvisie. De omgevingsvisie is een verplichte lange termijn visie voor de fysieke leefomgeving. Het Rijk, de provincies en de gemeenten moeten onder de Omgevingswet allemaal verplicht een omgevingsvisie vaststellen. In de omgevingsvisie moeten alle beleidsdoelen over de fysieke leefomgeving worden opgenomen. Elke provincie stelt een samenhangende omgevingsvisie vast, waarin moet worden ingegaan op onder meer, ruimte, milieu, water en landschap. Dit hoeft de provincie niet heel gedetailleerd te doen. Het uitwerken van de hoofdlijnen waarin de gewenste kwaliteiten en functies worden beschreven is voldoende. Deze hoofdlijnen worden vervolgens uitgewerkt in de regels van de omgevingsverordening en het beleid van de provincie. Hoewel de omgevingsvisie alleen de provincie zelf bindt, wordt van de gemeenten binnen de provincie wel verwacht dat zij rekening houden met de visie bij het opstellen van hun ruimtelijk beleid. Omdat in de omgevingsvisie alle beleidsdoelen in samenhang worden opgenomen, kunnen deze doelen op elkaar worden afgestemd om conflicterende doelen te voorkomen. In de huidige situatie komt het namelijk nog wel eens voor dat verschillende visies niet volledig met elkaar op één lijn liggen.
De provincie Noord-Holland heeft in november 2018 al een omgevingsvisie vastgesteld: de Omgevingsvisie NH2050. De Omgevingsvisie NH2050 is, zoals de provincie zelf zegt, “geen ‘nietje’ door de bestaande plannen, maar een nieuwe visie die gedragen wordt door zoveel mogelijk partijen”.
Programma’s
Een ander instrument dat de provincie tot haar beschikking heeft is het vaststellen van een programma. Dit kan de provincie alleen doen of in samenwerking met gemeenten. Een programma regelt de uitvoering van het omgevingsbeleid en maakt de doelen van de omgevingsvisie concreet. In een programma kan bijvoorbeeld staan wanneer een bepaald aspect uit het beleid behaald moet zijn. Ook kunnen maatregelen worden opgenomen om omgevingsdoelen uit de omgevingsvisie te realiseren. Het is overigens niet zo dat een onderwerp pas in een programma kan worden geregeld als het onderwerp in de omgevingsvisie is opgenomen.
Sommige programma’s zijn verplicht, maar de provincie kan ook vrijwillig programma’s ontwikkelen ter invulling van haar beleid. De provincie Noord-Holland kent bijvoorbeeld het Programma Gezonde Leefomgeving. Met dit programma wil de provincie een fysieke leefomgeving creëren die gezond is voor haar inwoners en die een gezonde leefstijl stimuleert. Het is de bedoeling dat dit programma als een vrijwillig programma onder de Omgevingswet gaat gelden. Dit programma zal na inwerkingtreding van de Omgevingswet ter inzage worden gelegd.
Van provinciaal inpassingsplan naar projectbesluit
Het vierde instrument van de provincie dat in deze blog wordt besproken is het projectbesluit. Het projectbesluit kan worden gezien als de opvolger van het provinciale inpassingsplan. Het projectbesluit kan worden gebruikt voor de realisatie van projecten met een provinciaal belang, zoals bijvoorbeeld de aanleg van een windturbinepark. In het projectbesluit staat dan omschreven op welke wijze het project zal worden uitgevoerd. Met het projectbesluit kan de provincie ook het omgevingsplan van de gemeente aanpassen. In de Omgevingswet is geen uitputtende lijst opgenomen van projecten waarvoor een projectbesluit moet worden opgenomen, maar een projectbesluit kan alleen worden genomen als het project ook een publiek belang dient. Dat belang kan bijvoorbeeld worden gevonden in de omgevingsvisie of een programma van de provincie.
Overige instrumenten van de provincie
Voor de volledigheid wordt opgemerkt dat de provincie naast de hierboven genoemde kerninstrumenten, nog andere instrumenten tot haar beschikking heeft.
- De provincie kan in bepaalde gevallen in plaats van het college van burgemeester en wethouders een omgevingsvergunning verlenen.
- De provincie kan een instructiebesluit nemen. Met een instructiebesluit geeft de provincie een dwingende opdracht in een concrete situatie. Het instructiebesluit vervangt daarmee de huidige proactieve aanwijzing.
- Onder de Omgevingswet wordt de reactieve interventiebevoegdheid geïntroduceerd die de reactieve aanwijzing vervangt.
- De provincie kan onder de Omgevingswet, net als nu onder de Wet ruimtelijke ordening, ook een voorbereidingsbesluit nemen.
Concluderend
Hoewel de instrumenten die de provincie tot haar beschikking heeft onder de Omgevingswet op veel punten te vergelijken zijn met de huidige instrumenten, zal het nodige veranderen. Door de integratie van de verschillende verordeningen tot één verordening en de verschillende visies tot één visie, ontstaat straks een samenhangend systeem waarmee de provincie invloed uitoefent op de gehele fysieke leefomgeving. Het systeem wordt hiermee niet alleen duidelijker, het systeem wordt hiermee (waarschijnlijk) ook beter.
Heeft u vragen overgehouden na het lezen van deze blog of heeft u een andere vraag? Neem gerust contact met ons op.
