In een driedelige artikelenreeks geven we antwoord op de vragen hoe de van rechtswege verleende vergunning in de huidige wetgeving is geregeld (deel 1), welke rol de Dienstenrichtlijn daarbij speelt (deel 2) en of de van rechtswege verleende vergunning in het stelsel van de Omgevingswet blijft bestaan. Hieronder leest u deel 3 van de reeks.
Hoe zit het met de van rechtswege verleende vergunning onder de Omgevingswet?
De lex silencio positivo (de van rechtswege verleende vergunning, hierna: lsp) zal onder de Omgevingswet niet langer gelden voor omgevingsvergunningen. Artikel 16.64, vierde lid, van de Omgevingswet bepaalt namelijk dat de lsp (paragraaf 4.1.3.3 van de Algemene wet bestuursrecht, hierna: Awb) niet van toepassing is op de voorbereiding van de beslissing op de aanvraag om vergunning die wordt verleend op basis van de Omgevingswet. Dat is mogelijk, omdat artikel 28, eerste lid, van de Dienstenwet bepaalt dat de lsp van toepassing is, tenzij dat bij wettelijk voorschrift wordt uitgesloten. Het genoemde artikel in de Omgevingswet is het wettelijke voorschrift waarmee de lsp is uitgesloten voor omgevingsvergunningen.
Hoe verhoudt deze verandering zich met de Dienstenrichtlijn?
In de Memorie van Toelichting bij de Omgevingswet wordt verduidelijkt waarom de lsp is uitgesloten. De wetgever erkent dat de meeste omgevingsvergunningen die op grond van de Omgevingswet worden verleend, zien op de uitoefening van een dienst. Op vergunningen voor de uitoefening van een dienst is de lsp in beginsel van toepassing, zo volgt uit de Dienstenwet. Toch acht de wetgever de uitsluiting van de lsp in de Omgevingswet gerechtvaardigd.
Ten eerste geldt dat de lsp op een aantal activiteiten (o.a. lozingsactiviteiten op een oppervlaktewaterlichaam en milieubelastende activiteiten) niet kan worden toegepast, wegens strijd met Europees recht. Onder meer de Kaderrichtlijn Water en de Mer-richtlijn staan eraan in de weg dat de lsp geldt voor vergunningen voor activiteiten die worden geregeld in die richtlijnen. In andere gevallen is het uitsluiten van de lsp gerechtvaardigd vanwege dwingende redenen van algemeen belang. Vergunningen die van rechtswege ontstaan, worden onwenselijk geacht voor onder andere activiteiten die verband houden met brandveiligheid (in het belang van de volksgezondheid), ruimtelijke ordening (in verband met onherstelbare schade aan de fysieke leefomgeving) en flora- en fauna-activiteiten (in verband met de bescherming van natuurwaarden).
De genoemde belangen lijken op het eerste gezicht een voldoende rechtvaardiging voor uitsluiting van de lsp. Wel komt de vraag op waarom deze belangen in de huidige wetgeving kennelijk niet doorslaggevend zijn geacht: op een aantal van de genoemde activiteiten is nu wél de lsp van toepassing. Als argument voor uitzondering van de lsp onder de Omgevingswet wordt bovendien ook de toenemende bestuurlijke afwegingsruimte (meer ruimte voor maatwerk) genoemd. Een van rechtswege verleende vergunning strookt niet met het uitgangspunt dat het bevoegd gezag in ieder individueel geval moet afwegen of de aangevraagde activiteit gewenst is. Het spreekt voor zich dat het ook onder het huidige stelsel wenselijker is dat het bevoegd gezag een inhoudelijke afweging maakt, dan dat een vergunning van rechtswege ontstaat. Bovendien is het in de huidige wetgeving ook mogelijk om voorschriften te verbinden aan een omgevingsvergunning die van rechtswege is ontstaan. Een deel van de genoemde problemen kan daarmee worden opgelost.
Kortom, wij menen dat de wetgever de mogelijkheid om de lsp uit te sluiten wegens een ‘dwingende reden van algemeen belang’ heeft opgerekt in het stelsel van de Omgevingswet. Wij zijn dan ook erg benieuwd naar de eerste rechtelijke uitspraken in procedures waarbij een beroep wordt gedaan op strijd met de Dienstenwet.
Hoe kan ik er straks voor zorgen dat het bestuursorgaan tijdig op mijn aanvraag beslist?
In paragraaf 4.1.3.2. van de Awb staat de regeling over de dwangsom bij niet tijdig beslissen. Indien het bestuursorgaan niet tijdig op een aanvraag beslist, kan de aanvrager na afloop van de beslistermijn het bestuursorgaan schriftelijk in gebreke stellen. De Rijksoverheid heeft zelfs een standaardformulier opgesteld dat kan worden gebruikt als ingebrekestelling. Het bestuursorgaan heeft na ontvangst van de ingebrekestelling twee weken de tijd om alsnog op de aanvraag te besluiten. Indien ook na die twee weken een besluit uitblijft, verbeurt het bestuursorgaan een dwangsom voor iedere dag dat hij geen beslissing neemt (artikel 4:17 van de Awb). De dwangsom bedraagt de eerste veertien dagen € 23,- per dag, de veertien dagen daarna € 35,- per dag en de overige veertien dagen €45,- per dag. Het bestuursorgaan kan maximaal € 1.442,- aan dwangsommen verbeuren.
Behalve de dwangsomregeling staat voor de aanvrager de mogelijkheid open beroep in te stellen tegen het niet tijdig nemen van een besluit, indien het bestuursorgaan twee weken na ontvangst van de ingebrekestelling geen besluit heeft genomen. Dit is geregeld in afdeling 8.2.4a van de Awb. De bestuursrechter doet binnen acht weken na ontvangst van het beroepschrift uitspraak. Indien ten tijde van de uitspraak nog steeds geen besluit is genomen, bepaalt de bestuursrechter dat het bestuursorgaan dat binnen twee weken na de uitspraak alsnog moet doen. De bestuursrechter stelt daarnaast een dwangsom vast voor het geval het bestuursorgaan ook na die twee weken nog geen besluit neemt.
In tegenstelling tot de lsp-regeling vergt de Omgevingswet dus meer actie van de aanvrager in het geval dat een bestuursorgaan niet tijdig op een aanvraag beslist. Als de aanvrager namelijk geen ingebrekestelling indient of geen beroep instelt, zal het niet tijdig beslissen op een aanvraag geen consequenties hebben.
Catch Legal, Merel Brinkman
Blijft u na het lezen van deze artikelenreeks over de van rechtswege verleende vergunning zitten met vragen over de huidige dan wel toekomstige wetgeving? Neem dan gerust contact met ons op.
