Het bouwen van een mantelzorgwoning in eigen tuin wordt in Nederland steeds populairder. Per 1 januari 2024 is de Omgevingswet in werking getreden. Zijn de regels voor mantelzorg daarmee veranderd?
Voordelen mantelzorgwoning
De mantelzorgwoning kan een oplossing bieden aan zowel de mantelzorger als de zorgbehoevende. Mantelzorgwoningen brengen daarnaast nog andere voordelen met zich mee. Zo hoeven ouderen dankzij deze woningen minder snel naar een verzorgingstehuis te verhuizen omdat het wonen in een mantelzorgwoning een tussenstap biedt tussen thuis wonen en het verzorgingstehuis. Daarnaast bieden de mantelzorgwoningen ook een oplossing tegen de toenemende eenzaamheid onder ouderen, nu zij dicht bij de mantelzorger wonen en dankzij de mantelzorger meer contact hebben. De mantelzorgwoningen hebben dus een positief effect op meerdere maatschappelijke uitdagingen die vandaag de dag spelen.
Wat verstaan we precies onder mantelzorg?
De regels over mantelzorg staan verspreid over verschillende regelingen. Zo staan er regels in het omgevingsplan, maar ook in het Besluit bouwwerken leefomgeving (Bbl).
Om te beoordelen of sprake is van mantelzorg, is het belangrijk om de begripsbepaling erbij te pakken. Wat onder mantelzorg moet worden verstaan volgt uit het Bbl: intensieve zorg of ondersteuning, die niet in het kader van een hulpverlenend beroep wordt geboden aan een hulpbehoevende, ten behoeve van zelfredzaamheid of participatie, rechtstreeks voortvloeiend uit een tussen personen bestaande sociale relatie, die de gebruikelijke hulp van huisgenoten voor elkaar overstijgt, en waarvan de behoefte met een verklaring van een huisarts, wijkverpleegkundige of andere door de gemeente aangewezen sociaal-medisch adviseur kan worden aangetoond. Verder geeft het Bbl aan dat de mantelzorgwoning maximaal één huishouden van maximaal twee personen mag bevatten.
Wanneer is een mantelzorgwoning vergunningsvrij?
Als wordt voldaan aan de hiervoor genoemde definitie en er is in zoverre sprake van mantelzorg, dan is het zaak te beoordelen of de mantelzorgwoning zonder omgevingsvergunning kan worden opgericht. De regels in het omgevingsplan en in het Bbl zijn hiervoor belangrijk.
Het tijdelijke en nieuwe deel van het omgevingsplan
Het omgevingsplan bestaat uit een tijdelijk deel en een nieuw deel. Het tijdelijke deel bestaat uit bestemmingsplannen, enkele verordeningen en de bruidsschat (een verzameling aan regels van het Rijk die in het tijdelijke deel van het omgevingsplan is opgenomen). Het is de bedoeling dat gemeenten de komende jaren het tijdelijke deel gaan omzetten in het nieuwe deel. In het uiteindelijke omgevingsplan bepalen gemeenten zelf welke regels gelden voor mantelzorgwoningen.
Wel of geen omgevingsvergunning?
Als het gaat om een bestaand bouwwerk dan staat in artikel 22.36, onder c, van de bruidsschat dat het gebruik van dat gebouw voor mantelzorg in overeenstemming is met het omgevingsplan. In zoverre is dus geen omgevingsvergunning voor een omgevingsplanactiviteit noodzakelijk.
De andere mogelijkheid is dat er een nieuw bouwwerk moet worden gebouwd voor het realiseren van een mantelzorgwoning. Onder de Omgevingswet is het bouwen van een bouwwerk gescheiden in twee activiteiten: een ruimtelijk en een technisch deel. Deze scheiding wordt ‘de knip’ genoemd.
In het Bbl staat welke bouwactiviteiten voor het technisch deel vergunningplichtig zijn. Dit wordt geregeld in artikel 2.25 van het Bbl. Overigens kunnen er wel algemene regels gelden met betrekking tot veiligheid, gezondheid, duurzaamheid en bruikbaarheid van bouwwerken. Deze regels gelden altijd, ongeacht of er wel of geen omgevingsvergunning nodig is.
Ook in het omgevingsplan kunnen regels staan waar men het bouwen van een mantelzorgwoning aan moet toetsen. De voorwaarden voor het zonder omgevingsvergunning voor een omgevingsplanactiviteit oprichten van een mantelzorgwoning staan in artikel 22.36, onder a, van de bruidsschat. Deze voorwaarden gaan onder andere over de maximale oppervlakte van het bijbehorende bouwwerk en de afstand tot het hoofdgebouw. Het bijbehorende bouwwerk moet ook functioneel ondergeschikt zijn aan het hoofdgebouw, maar bij mantelzorg is er op grond van de bruidsschat automatisch sprake van deze ondergeschiktheid.
Als wordt voldaan aan deze eisen, kan de mantelzorgwoning vergunningvrij worden gebouwd en gebruikt. Hier zijn nog wel enkele uitzonderingen op, zoals het bouwen van een mantelzorgwoning bij een monument of beschermd stadsgezicht. In deze situatie is meestal wel een omgevingsvergunning nodig.
Definitief omgevingsplan
Let wel op: de regels uit de bruidsschat zijn van rechtswege onderdeel van het omgevingsplan. Gemeenten hebben tot 2032 de tijd om deze (en andere) regels om te zetten naar het nieuwe, definitieve deel van het omgevingsplan. De gemeenteraad kan de regels uit de bruidsschat een-op-een overzetten of deze vervangen door eigen regels. Raadpleeg dus altijd eerst het omgevingsplan van uw gemeente.
Let op bij beëindiging van de mantelzorg
De mantelzorgwoning kan als zodanig worden gebruikt zolang de mantelzorgrelatie bestaat. Als deze relatie eindigt, kan de mantelzorgwoning niet meer als zodanig worden gebruikt. Het kan zijn dat na afloop bepaalde voorzieningen, zoals het sanitair of de keuken, verwijderd moeten worden of dat de mantelzorgwoning volledig moet worden gesloopt.
Verandering ten opzichte van het oude recht
Inhoudelijk is er voor het vergunningvrij realiseren van mantelzorgwoningen weinig veranderd ten opzichte van het oude recht. De regels zoals die golden, gelden, in ieder geval tijdelijk, nog steeds via de bruidsschat. Pas als die regels door de gemeenten worden omgezet naar het nieuwe, definitieve deel van het omgevingsplan kunnen zaken inhoudelijk écht wijzigen. Misschien strenger, misschien minder streng.
Conclusie
Zoals vaker gezegd over de Omgevingswet: oude wijn, in nieuwe zakken. In ieder geval voorlopig, al moet men goed kijken ‘waar die nieuwe zakken’ allemaal staan. En wellicht worden de regels snel veranderd, al dan niet per gemeente. Heeft u vragen, neem dan gerust contact op met een van onze juristen.
